زنگ خطر بحران آب در دشت ورامین - وبلاگ ساعتچی

به گزارش وبلاگ ساعتچی، مهدی زارع؛ بیابان زایی، تغییرات اقلیمی، چاه های عمیق آب قانونی و غیرقانونی، شیوه های کشاورزی بی فایده، صنایع پرمصرف آب در منطقه ها خشک و استفاده غیرعادی از آب در خانوار ها تأثیر بسیار زیادی بر بدترشدن بحران تخلیه سفره های آب زیرزمینی در ایران دارند.

عملا اتفاقی که اتفاق افتاده، تأمین آب با احداث سد و طرح انتقال آب انجام می گردد، غافل از آنکه همین برنامه ها به تدریج خشک شدن سفره آب زیرزمینی در پایین دست را تسریع می نماید. نمونه ای از این فرایند در احداث سد ماملو دیده می گردد. آب گیری سد در دی ماه 1386 انجام شد.

سد ماملو روی رودخانه جاجرود دو کیلومتر پایین تر از محل تلاقی رودخانه دماوند با رودخانه جاجرود احداث و در حدود 45 کیلومتری شرق تهران واقع شده است. مساحت حوضه آبریز 1750 کیلومترمربع و میانه جریان آب سالانه 284 میلیون مترمکعب است. هدف های اصلی احداث سد ماملو، بهره گیری از پتانسیل حوزه آبریز رودخانه جاجرود و دماوند، مهار سیلاب های حوضه های آبریز، تأمین بخشی از آب شرب جنوب تهران و شهر های جهت و تأمین بخشی از آب مورد احتیاج صنعت اعلام شد.

در دی ماه 99 انتقال آب سد ماملو به شهرک صنعتی عباس آباد به بهره برداری رسید. با انتقال آب سد ماملو، احتیاج آبی شهرک های صنعتی عباس آباد، خوارزمی و مرکز و احتیاج آبی صنایع معادن و نیروگاه برق شهدای پاکدشت نیز تأمین می گردد. با این حال، نماینده ورامین در مجلس در نیمه آبان 1400 گفت سد ماملو با هدف تأمین آب شرب و کشاورزی مورد احتیاج شهرستان های جنوب شرق احداث شد، ولی امروز در اختصاص حقابه این سد به دشت ورامین عدالت رعایت نمی گردد.

احداث سد ماملو، تأمین آب شرب و کشاورزی مورد احتیاج شهرستان های ورامین، قرچک، پیشوا و پاکدشت است؛ حال آنکه بیش از 70 درصد از آب این سد به شرب تهران اختصاص یافته و 30 درصد به جای مانده سهم این چهار شهرستان است. از 30 درصد حقابه اختصاص یافته، 15 درصد به پاکدشت و 15 درصد به جای مانده به سه شهرستان ورامین، قرچک و پیشوا می رسد. حال ببینیم در 14 سال گذشته و از بعد از بهره برداری از سد ماملو چه بر سر دشت ورامین آمده است. دشت ورامین دارای مساحتی بیش از 130 هزار هکتار بوده که حدود 60 هزار هکتار از آن جزء اراضی کشاورزی محسوب می گردد.

به دلیل کم بودن منابع آب سطحی، حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق در کل سطح دشت رواج چشمگیری داشته است. نتایج نشان داده که استفاده از آب زیرزمینی برای آبیاری در منطقه شمال شرقی دشت باید با دقت بیشتری صورت گیرد؛ چون این قسمت از دشت، سطح سفره پایین تری نسبت به منطقه ها دیگر دارد و اگر فرایند افت سطح آب در این قسمت ادامه یابد، شاهد شوری زایی آب زیرزمینی و به تبع آن تخریب خاک و کاهش عملکرد و در نهایت آغاز بیابان زایی در این قسمت خواهیم بود.

از طرف دیگر، در منطقه جنوب غربی دشت، مساحتی حدود 9 هزار و 354 هکتار دارای سطح آب زیرزمینی کمتر از سه متر است. قسمت شمال شرقی با پایین بودن سطح آب زیرزمینی دارای اراضی کشاورزی بسیار خوبی است که هر ساله اندازه زیادی محصول کشاورزی در این قسمت زیر کشت می رود.

با کمبود منابع آبی، حفر چاه های عمیق به صورت مجاز یا غیرمجاز و برداشت بیش از حد آب های زیرزمینی با افت سطح آب و فرونشست زمین در تعیین آباد، سلمان آباد و منطقه ها جنوب پیشوا همراه شده است.

در پایین دست سد اندازه جریان در رودخانه در فصل خشک به اندازه درخور توجهی کاهش می یابد. در نتیجه پایین دست به تدریج به استخر های متناوب با منطقه ها خشک بینابین آن ها تغییر نموده است. به دلیل کاهش دبی آب، گیاهان ریشه دار در بستر رودخانه جاجرود رشد نموده اند.

سد ماملو اندازه سیلاب ها را کاهش داده و خشک سالی نیز مزید بر دلیل شده تا وابستگی آب تهران به سد ماملو بیشتر گردد و به این ترتیب آب هرچه کمتری به دشت ورامین تخصیص یابد. این وضع باعث کاهش گندم و جو و کاهش درخور توجه در وسعت کشت در فصل خشک شده است.

ورامین در فراوری بعضی محصولات کشاورزی نظیر گندم و جو به عنوان یکی از قطب های استان تهران محسوب می شده و این در حالی است که این دو محصول و بعضی محصولات دیگر برای به ثمر رسیدن به آب فراوان احتیاج دارند. قرار بود با احداث سد ماملو، بخشی از حقابه کشاورزان دشت ورامین از رودخانه جاجرود تأمین گردد، ولی عملا بیشتر این آب به مصرف شرب تهران تخصیص پیدا کرد.

کمبود آب در اراضی دشت ورامین نه تنها کشاورزی بلکه محیط زیست شهرستان را تهدید می نماید؛ به طوری که تالاب فصلی بندعلیخان که در گذشته به صورت مانع در برابر پیشرفت کویر و توسعه ریزگرد عمل می کرد، خشک شده است. گیاهان مراتع اطراف تالاب نیز که چراگاه قشلاقی عشایر است، خشک شده اند. کشاورزان ورامین در فصل کشت پاییزه با کمبود آب روبرو اند و عشایر ورامین به دلیل کمبود آب، علوفه ای در مراتع جنوب دشت برای دام های خود ندارند.