قلعه ناصری ایرانشهر؛ نگین درخشان سیستان و بلوچستان، عکس - وبلاگ ساعتچی

به گزارش وبلاگ ساعتچی، قلعه ناصری ایرانشهر پس از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت و گلی در جنوب سیستان و بلوچستان محسوب می گردد.

با توجه به اسناد به جای مانده ناصر الدوله فرمانفرما که در سال 1258 هـ .ق حـاکم کـرمان و بلوچستان بود، پیشنهـاد ساخت این دژ نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (نام قدیم ایرانشهر) به ناصر الدین شاه قاجار داد که در سال 1264هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار توسط استاد حسین معمارباشی کرمانی ساخته شد.

کار ساخت این قلعه هفت سال به طول انجامید و از آن پس بنام قلعه ناصری یا ناصریه مشهور شد و مقّر حکمرانی بلوچستان که تا آن سال قلعه کهن و بزرگ بمپور بود، به این قلعه انتقال یافت.این بنای تاریخی با مساحت هفت هزار و 500 متر مربع شامل بخش های مختلف از جمله چهار حیاط مجزا و بیش از 150 اتاق، حال بند، حوض خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و منطقه حاکم نشین بود.در سال 1308 هجری شمسی با تصرف شهر فهرج یا پهره توسط قوای رضاخان پهلوی این شهر به نام ایرانشهر تغییر نام یافت.

دروازه اصلی قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر

این قلعه با ضعف دولت قاجار در اواخر عصر قاجار و اوایل عصر پهلوی به تصرف حاکم مقتدر وقت بلوچستان بنام ‘دوست محمد خان بازکزایی در آمد و بنام قلعه دوست محمد خان معروف شد.

با به قدرت رسیدن رضاخان و استقرار و قدرت دریافت حکومت مرکزی، قشون دولتی رضاخان پهلوی به فرماندهی ‘تیمسار امان الله جهانبانی بلوچستان و این قلعه را متصرف شده و از آن پس این قلعه به نام قلعه ایرانشهر شهرت یافت.

در عصر پهلوی دوم (محمدرضا پهلوی) از این قلعه بنام پادگان ژاندارمری وقت و زمانی به عنوان مدرسه استفاده می شده است.

در اوایل انقلاب با متروک ماندن این قلعه بزرگ و زیبا، بتدریج تبدیل به قلعه ای متروک و نیمه ویرانه می گردد که متاسفانه در سال 1361 هجری شمسی حدود 98 درصد معماری های فضای داخل با بولدوزر مورد تخریب و تسطیح قرار می گیرد و تنها سردر و حصار آن باقی می ماند.

این قلعه در زمان ساخت، حداقل دارای هفت حیاط بزرگ و شامل مجموعه های اصطبل، شاه نشین، سرباز خانه، اسلحه خانه حمام بوده است.

مصالح اصلی این قلعه از خشت و گل و آجر است و حصار آن مجموعا دارای 9 برج دیدبانی است که قطر دیوارهای حصار آن در روی سطح زمین به 5/4 متر و ارتفاع آن به حدود 7 متر می رسد.

هر چند که معماری داخلی قلعه تخریب شده، ولی می توان به آجرنمای تزئینی سردر ورودی و برج های آجرکاری شده دو طرف اشاره نمود که دارای انواع طرح های رجچینی، دندان موشی، هندسی، لوزی و چلیپایی است.

این نوع تزئین یادآور سبک معماری بکار رفته در برج های ارگ بم در استان کرمان توسط هنرمندان آن خطه است.

قلعه های مهم در جنوب سیستان و بلوچستان همیشه شمار زیادی از مسافران و گردشگران را در مناسبت های مختلف و تعطیلات بویژه ایام نوروز به خود جذب می نماید. قلعه ناصری ایرانشهر بعد از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت و گلی در جنوب سیستان و بلوچستان محسوب می گردد.

با توجه به اسناد به جای مانده ناصر الدوله فرمانفرما که در سال 1258 هـ .ق حـاکم کـرمان و بلوچستان بود، پیشنهـاد ساخت این دژ نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (نام قدیم ایرانشهر) به ناصر الدین شاه قاجار داد که در سال 1264هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار توسط استاد حسین معمارباشی کرمانی ساخته شد.

کار ساخت این قلعه هفت سال به طول انجامید و از آن پس بنام قلعه ناصری یا ناصریه مشهور شد و مقر حکمرانی بلوچستان که تا آن سال قلعه کهن و بزرگ بمپور بود به این قلعه انتقال یافت.

این بنای تاریخی با مساحت هفت هزار و 500 متر مربع شامل بخش های مختلف از جمله چهار حیاط مجزا و بیش از 150 اتاق، حال بند، حوض خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و منطقه حاکم نشین است.

مصالح اصلی این قلعه از خشت، گل و آجر است و حصار آن مجموعا داری 9 برج دیدبانی است که قطر دیوارهای حصار آن در روی سطح زمین به پنج متر و ارتفاع آن به حدود هفت متر می رسد.

هم اینک بعضی مکان های قلعه ناصری توسط افراد ناآگاه به میراث فرهنگی تخریب شده ولی می توان به آجر نمای تزئینی سردر ورودی و برج های آجر کاری شده دوطرف اشاره نمود که داری انواع طرح های رجچینی، دندان موشی، هندسی، لوزی، چلیپایی و غیره است.

این نوع تزئین یادآور سبک معماری بکاررفته در برج های ارگ بم در استان کرمان توسط هنرمندان آن خطه است.

قلعه ناصری ایرانشهر در سال 1375 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از مکان های دیدنی و گردشگری جنوب سیستان و بلوچستان است که همه ساله مورد بازدید علاقه مندان به بناهای تاریخی قرار می گیرد.